ለመሆኑ 20 አንቀጾች ካሉት የውጫሌ ውል ለአድዋ ጦርነት መነሻ የሆነው አንቀጽ 17 ምን ይላል?
ለመሆኑ 20 አንቀጾች ካሉት የውጫሌ ውል ለአድዋ ጦርነት መነሻ የሆነው አንቀጽ 17 ምን ይላል?
ለአድዋ ጦርነት መነሳት ዋነኛ ምክንያት የሆነው የዉጫሌ ውል በሚያዚያ 1881ዓ.ም በአሁኗ አምበሳል ወረዳ ውጫሌ በምትባል ቦታ በአጼ ምኒልክና በጣሊያኑ ንጉስ ኡምቤርቶ መካከል ተፈረመ፡፡
የውጫሌ ውል 20 አንቀጾች ያሉት ሲሆን አንቀጽ 17 ላይ የሰፈረው ጽሁፍ በኢትዮጵያ በኩል ተቀባይነት በማጣቱ ለጦርነቱ መቀስቀስ ምክንያት ሆኗል፡፡
አንቀጽ 17 በአማርኛ “የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስት ከአውሮፓ ነገስታት ለሚፈልጉት ጉዳይ ሁሉ በኢጣሊያ መንግስት አጋዥነት መላላክ ይቻላቸዋል” የሚል ሲሆን ቀጥተኛ ትርጉሙም የኢትዮጵያ መንግስት ከፈቀደ ወይንም ከፈለገ በኢጣሊያ በኩል ከውጭ መንግስታት ጋር ግንኙነት ማድረግ እንደሚችል የሚጠቅስ ነው፡፡
የአንቀጹ የጣሊያንኛ ትርጉም ግን “የኢትዮጵያ መንግስት ከውጭ ሀገር መንግስታት ጋር የሚያደርገውን ግንኙነት በኢጣሊያ መንግስት አማካኝነት ማድረግ ይገባዋል” የሚል ነበር፡፡
ይህም የኢትዮጵያን የውጭ ግንኙነት በቀጥታ በጣሊያን በኩል እንዲከናወን የሚያስገድድ ነበር፡፡
በአንቀጽ 17 አማካኝነት ጣሊያን የውሉን ሀሳብ በጣሊያንኛ በመቀየር የኢትዮጵያን ሉዓላዊነት በመገርሰስ የጣልያን ሞግዚት እንድትሆን ቀዳዳ እያበጀች ነው ብለው ነገሥታቱ እና መኳንንቱ ስለተገነዘቡ የውጫሌ ውልን እንደማይቀበሉት አሳወቁ፡፡
የጣሊያን መንግስት ውሉን ለማፍረስ አሻፈረኝ በሚልበት ጊዜ፣ የውጫሌ ውል እንዲፈርስና ኢትዮጵያ ለማይቀረው ጦርነት እንድትዘጋጅ ከፍተኛ አስተዋጽኦ ካበረከቱ ግለሰቦች መካከል የዳግማዊ አጼ ምኒልክ ሚስት የሆኑት እቴጌ ጣይቱ ብጡል እንደነበሩ ታሪክ ይናገራል፡፡
እቴጌዋ “እኔ ሴት ነኝ፣ ጦርነት አልወድም፡፡ ግን እንዲህ መሳዩን ውል ከምቀበል ጦርነት እመርጣለሁ” ብለው ነበር፡፡ በወቅቱ “ይስሙ ንጉሥ!” የሚል ታሪካዊ ንግግር አድርገዋል፡፡ ይህን ንግግራቸውን ተከትሎም የውጫሌ ውል የተፈረመበት ቦታ “ይስማ ንጉሥ” በሚል ተሰይሞ እዚህ ዘመን ደርሷል፡፡
20ዎቹ የውጫሌ አንቀጾች ምን ይላሉ?
1ኛ :- በኢጣሊያ ንጉስና በኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስት መካከል በወራሾቻቸውና በህዝቦቻቸውም፣ እነዚህንም በተጠጉ ህዝብ መካከል ሰላምና ፍቅር ሳይጎድል ለዘወትር ለልጅ ልጅ ይኖራል።
2ኛ :- እነዚህ ሁለቱ አሁን የተዋዋሉት በየሃገራቸው በየምስለኔዎቻቸው ይነጋገራሉ። አንዱ ካንዱ አገር ቆንሲልም የቆንሲል ወኪልም መሾም ይቻላቸዋል። እነዚህም ሹሞች እንደአውሮፓ ነገስታት ሥርአት መታፈርና መከበር አይጎድልባቸውም።
3ኛ :- በነዚህ በሁለት ነገስታት ወሰን ጠብና ክርክር እንዳይነሳ በዕውቅ የተመረጡ ከሁለቱ ወገኖች ሁለት ሽማግሌዎች ልከው በማይጠፋ ምልክት የግዛቱን ድንበር ይወስናሉ። ከድምበሩ ወዲህ የሚጨመሩት አገሮች እነዚህ ናቸው። የደጋው አፋፍ ከኢትዮጵያና ከኢጣልያ መሃል ወሰን ይሆናል። ከራፋሊ ጀምሮ ሃላይና፤ ሰገነይቲ አስመራ ሶስቱ የኢጣልያ መንግስት መንደር ይሆናሉ። ዳግመኛ በቦገስ በኩል አዲ ነፋስና ዓዲ ዋንስ በኢጣልያ ድንበር ውስጥ ይሆናሉ። ከአዲ ዋንስ መንደር ጀምሮ ከምስራቅ ወደ ምዕራብ ባቀና ይከፋፈላል።
4ኛ :- የደብረ ቢዘን ገዳም ከነጉልቱ ከነርስቱ የኢትዮጵያ መንግስት እንደሆነ ይቀራል። የጦር አምባ መሆን ግን አይቻለውም።
5ኛ:-ከምጥዋ የሚወጣ የንግድ እቃ የሚገባም የንግድ እቃ ከመቶ 10 በገቢ እቃ እየተገመገመ በገቢ አንድ ጊዜ ይከፈላል።
6ኛ :-የጦር መሳርያ ንግድ በምጥዋና በኢትዮጵያ መካከል የሚመላለሰው ለንጉሰ ነገስት ብቻ ይፈቀድልዎታል። ሲያሥመጡም ባለ ማህተም ደብዳቤዎን ለኢጣልያ ሹማምንት እየላኩ ያስመጣሉ። ነፍጡንም የያዘውን ሰፈር ከምጥዋ ጀምሮ እስከ ኢትዮጵያ ድምበር ድረስ የኢጣልያ መንግስት ወታደሮች ዘበኛ ሁነው ይሸኛሉ።
7ኛ :-የነዚህ የሁለቱ ውል ያደረጉት ነገስታት ዜጎች የንግድ እቃቸውን ይዘው አንዱ ካንዱ አገር መሄድና መምጣጥ ይቻላቸዋል። በየመንስግቱና በየወረዳው ባለው ሹም ጥግነት ደስ ብሏቸው ይመላለሳሉ። ነገር ግን ከሁለቱም ወገኖች የጦር መሣርያ የያዘ ብዙ ሆኖ ከአንዱ ድምበር ወደ አንዱ ድምበር መተላለፍ ተከልክሏል። እንዲህም ማለት አንዱ ያንዱን ከብት እንዳይዘርፍ በሁሉ ነገር እንዳይነካካ ተከልክሏል።
8ኛ :- የኢጣልያ ሰዎች በኢትዮጵያ፣ የኢትዮጵያ ሰዎች በኢጣልያ የኢጣልያ መንግስት በሚገዛው አገር ቢሆንም እንዳገሩ ልማድ መግዛት መሸጥ መከራየት ይቻላቸዋል።
9ኛ :-የነዚህ የሁለቱ ነገስታት ዜጎች አንዱ ካንዱ አገር ቢሄድ በየሃይማኖታቸው ይኖራሉ።
10ኛ:-የኢጣሊያ ሰውና የኢጣሊያ ሰው የተካሰሱ እንደሆነ እነዚያ በመረጡት ዳኛ ለዚያውም ተያይዘው ምጥዋ ወርደው ይዳኛሉ። የኢትዮጵያ እና የኢጣሊያ ሰው የተጣላ እንደሆነ ግን የኢትዮጵያ መንግስት ወኪልና የኢጣሊያ የምጥዋ ሹም አንድነት ሆነው ይዳኛሉ።
11ኛ :- የኢጣሊያ ሰው በኢትዮጵያ የሞተ እንደሆነ የኢትዮጵያ ሰው በኢጣሊያ አገርና የኢጣሊያንም መንግስት በሚገዛው አገር የሞተ እንደሆነ የሟቹ መንግስት ወገን ገንዘቡን የሚቀበል ሰው እስኪመጣ ድረስ የሁለቱ ነገስታት ሹማምንት ገንዘቡን ጠብቀው ያስቀምጣሉ።
12ኛ:-በማናቸውም ሀጢያት ተከሶ የተያዘ የኢጣልያ ሰው በኢጣልያ ሹማምንት ይዳኛል። ስለሆነም ግን ታላቅ ሀጢያት ሰርቶ የተገኘውን የኢጣሊያን ሰው ፈጥኖ ይዘው ለምጥዋ ሹማምንት መስጠት ነው። ደግሞ በኢጣልያ መንግስት ግዛት የኢትዮጵያ ሰው ታላቅ ሃጢያት ሰርቶ የተገኘ እንደሆነ በኢትዮጵያ ዳኛ ይዳኛል።
13ኛ:- የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስትና የኢጣሊያ ንጉስ ብርቱ ሃጢያት የሰራ ሰው ካንዱ ግዛት ወደ አንዱ ግዛት ሸሽቶ የሄደ እንደሆነ ሁለቱም እያሰሩ ይልካሉ።
14ኛ:-የባሪያ ንግድ በክርስቲያን ሃይማት የተከለከለ ስለሆነ የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስት በሚቻላቸው ነገር ሁሉ ባገራቸው ባሪ ያእንዳይነገድ ይከላከላሉ።
15ኛ:-ይህ አሁን የተፃፈው ውል ለኢትዮጵያ መንስት ሁሉ ውል ነው።
16ኛ:-ይህ ውል በተደረገ ከምስተኛ አመት በኋላ ከሁለቱ መንግስታት አንዳቸው ውል ለመጨመር ወይም ለመለወጥ የፈለጋቸው እንደሆነ ከዐመት በፊት አስቀድሞ መናገር ይገባቸዋል። ነገር ግን የንግድ ውል ብቻ ማረም ማስጠንቀቅ ይቻላቸዋል እንጂ፤ ዛሬ የተለየውን የድንበር ወሰን ማፍረስ አይቻላቸውም።
17ኛ:-የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስት ከኣውሮፓ ነገስታት ለሚፈልጉት ጉዳይ ሁሉ በኢጣሊያ መንግስት አጋዥነት መላላክ ይቻላቸዋል።
18ኛ:- የኢትዮጵያ ነጉሰ ነገስት ከሌላ መንግስት ሰዎች ጋራ የጥበብ የንግድ ነገር ለመዋዋል የፈለጉ እንደሆነ ከሁለቱምውል አንድ እንደሆነ ለኢጣሊያ ሰው ይሰጡታል።
19ኛ:-ይህ አሁን የተደረገው ውል በአማርኛ እና በኢጣልያ ቋንቋ ትክክል ሆኖ ተገልብጦ ሲያበቃ የታመነ ምስክር ይሆናል።
20ኛ:- ይህ አሁን የተፃፈው ውል ለሮማ ከተማ ፈጥኖ ይጠነቀቃል። ነገር ግን ይህን ውል ኮንት ፒየትሮ አንቶሌኒ በኢጣሊያንጉስ ስም ነንጉሰ ነገስት ምኒልክ ጋራ ተዋውለውአትመው ጨርሰዋል።
የውሉን ዝርዝር ያገኘነው ብላቴን ጌታ ህሩይ ወልደስላሴ ከጻፉት "የኢትዮጵያ ታሪክ ከንግስተ ሳባ እስከ ታላቁ የአድዋ ድል" ከተሰኘው መጽሃፍ ነው፡፡
